اختلال کم توجهی- بیش فعالی یکی از اختلالات عصبی- رشدی است . ویژگی اصلی اختلال کم توجهی-بیش فعالی(ADHD) رفتارهایی است که از لحاظ اجتماعی اخلال گرانه محسوب می شوند، یعنی موقعیت های اجتماعی را مختل می کنند. این موقعیت های اجتماعی می توانند خانواده، مدرسه یا هر جای دیگری باشند که در آن جا غیر از کودک ، فرد دیگری نیز حضور دارد.
رفتارهای اخلال گرانه کودکان مبتلا به این اختلال شدیدتر از آن هستند که از سن کودک انتظار می رود. همه کودکان پر انرژی هستند و بدون فکر عمل می کنند. همه ی آن ها دوست دارند بدوند و بازی کنند. تا حدی که گاهی به نظر می رسد انرژی آن ها پایان ندارد. اندکی تکانشگری نیز موضوعی عادی است ودر اکثر کودکان تا دوران نوجوانی باقی می ماند. تفاوت در این جا است که کودکان مبتلا به ADHD انرژی و تکانشگری بسیار بیشتری دارند.
اختلال کم توجهی- بیش فعالی از لحاظ رفتاری ، ممکن است به صورت های مختلفی نشان داده شود، از جمله: فرد مبتلا در موقعیت های تحصیلی، شغلی و یا اجتماعی ، بی اعتنایی و بی توجهی نشان می دهد؛ به تکالیف مدرسه و یا سایر کارها زیاد توجهی ندارد و آن ها را سرسری انجام می دهد؛ در هنگام انجام کارها حواسش به راحتی پرت می شود ونمیتواندآن ها را تمام کند؛ از کاری به کار دیگر می رود بدون آن که کار قبلی را به اتمام رسانده باشد. علاوه بر این نمودهای رفتاری گاهی به نظر می رسد که این افراد نمی توانند آموزش ها یا خواسته ها و دستورات دیگران را متوجه بشوند و به آن ها واکنش نشان بدهند.کودکان مبتلا به ADHD معمولا از تکالیفی که به تلاش فکری و تمرکز حواس نیاز دارند به شدت متنفرند و رویدادها یا محرک های بی ربط حواس آن ها را به راحتی پرت می کنند.
دو مولفه اساسی اختلال کم توجهی- بیش فعالی
دو مولفه اساسی این اختلال شامل بیش فعالی و تکانشگری است که در ادامه به آن ها بیشتر می پردازیم:
الف) بیش فعالی : بیش فعالی (Hyperactivity) ممکن است به صورت بی قراری، وول خوردن، آرام ننشستن در جای خود و یا تکان دادن دائمی دست ها یا پاها به هنگام نشستن روی صندلی، نشان داده شود. کودکان مبتلا به ADHD دائما و به طور افراطی در حال دویدن و بالا رفتن از میز و صندلی هستند. به هنگام بازی، بی وقفه و با صدای بسیار بلند حرف می زنند. خردسالان مبتلا به این اختلال نیز دائما در حال ورجه وورجه هستند و همچنین از کارهایی که عموما به صورت نشسته انجام می شوند، دوری می جویند.
ب) تکانشگری: تکانشگری(Impulsivity) به صورت بی صبری، بدون فکر عمل کردن، ناتوانی در به تاخیر انداختن رفتار و قطع دائم حرف دیگران ، نشان داده می شود. کودکان مبتلا به ADHD قبل از اینکه پرسیدن سوال تمام شود، پاسخ می دهند، در صف یا به هنگام بازی های دسته جمعی منتظر نوبت نمی مانند، بازی دیگران را مختل می کنند، تکانشگری ممکن است به حادثه های خطرناکی نیز منجر شود، مثل خوردن به در و دیوار یا انجام دادن کارهای خطرناک ( مثل دوچرخه سواری با سرعت در مکان های خطرناک).
والدین می توانند برای پیشگیری از ابتلا فرزندان خود به این اختلال و یا مدیریت و بهبود نابسامانی های حاصل از ADHD به مشاوران مجرب در حوزه کودک و نوجوان ماه شید خرد مراجعه کنند.
تشخیص اختلال کم توجهی- بیش فعالی
در تشخیص اختلال ADHD باید به این نکته بسیار توجه کرد که میزان و سطح بیش فعالی و کم توجهی بسیار بیشتر از سطح نرمال آن برای مرحله رشدی کودک است. همچنین باید مطمئن شد که این ویژگی فراگیر و مستمر بوده و تنها به یک محیط یا یک شرایط محیطی خاص محدود نمی شود.
معیارها و نشانه های لازم برای تشخیص اختلال ADHD
ADHD مجموعه ای فراگیر از رفتارهای بی توجهی و یا بیش فعالی- تکانشگری که باعث مختل شدن عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی می شود و خصوصیت اصلی آن معیار های (۱) و (۲) زیر است:
۱. بی توجهی: شش نشانه یا بیشتر از نشانه های زیر را به مدت حداقل ۶ ماه داشته و شدت و درجه آن ها با مرحله رشدی فرد مطابقت و مناسبت ندارد، در فعالیت های اجتماعی ، تحصیلی و شغلی تاثیر مستقیم می گذارند.
- فرد معمولا به جزئیات توجه نشان نمی دهد و در تکالیف مدرسه وظایف شغلی یا سایر فعالیت ها، اشتباهاتی از روی بی دقتی مرتکب می شود.
- معمولا نمی تواند توجه خود را به کارهای جدی یا فعالیت های تفریحی را حفظ کند .
- وقتی کسی مستقیم با او حرف می زند، معمولا به نظر می رسد که گوش نمی دهد.
- معمولا نمی تواند گام به گام و طبق دستورالعمل ها پیش برود و نمی تواند تکالیف مدرسه، کارهای معمولی یا وظایف خود در محل کارش را به پایان برساند.
- معمولا نمی تواند کارها و فعالیت های خود را سازماندهی کند و به آن ها نظم دهد.
- معمولا از انجام دادن کارهایی که به تلاش ذهنی مستمر نیاز دارند اجتناب می کند، از آن ها بدش می آید یا با بی میلی به انجام دادن آن ها می پردازد.
- معمولا لوازم ضروری برای انجام دادن تکالیف یا کارهای مختلف را گم می کند.
- محرک های مزاحم و بی اهمیت معمولا حواس او را به راحتی پرت می کنند.
- کارهای روزمره خود را معمولا فراموش می کند.
۲.بیش فعالی و تکانشگری: شش نشانه یا بیشتر از نشانه های زیر را به مدت حداقل ۶ ماه داشته و شدت و درجه آن ها با مرحله رشدی فرد مطابقت و مناسبت ندارد و در فعالیت های اجتماعی و تحصیلی، شغلی تاثیر مستقیم می گذارند.
- وقتی نشسته است، معمولا دست ها و پاهای خود را تکان می دهد یا حرکات ریز و مکرر انجام می دهد.
- در مواقعی که انتظار می رود روی صندلی خود بنشیند، معمولا صندلی را ترک می کند (مثلا سرکلاس یا دفتر کار).
- در موقعیت های نامناسب، این طرف و آن طرف می دود یا از وسایل مختلف بالا می رود.
- معمولا نمی تواند بدون سر و صدا راه انداختن یا حرف زدن به بازی یا سایر فعالیت های تفریحی بپردازد.
- همیشه در حال جنب و جوش است یا به نظر می رسد هر لحظه ممکن است حرکت کند، طوری رفتار می کند که انگار یک موتور محرکه او را هول می دهد.
- معمولا زیاد و با صدای بلند حرف می زند.
- معمولا پیش از آنکه یک سوال به طور کامل تمام شود، وسط حرف طرف مقابل پریده و بدون اینکه به پاسخ به طور دقیق فکر کند، شروع به پاسخ دهی کند.
- معمولا نمی تواند منتظر نوبتش بماند( مثلا به هنگام انتظار در صف)
- معمولا کارهای دیگران را متوقف می کند و مانع انجام کارهای آن ها می شود.
چند تا از نشانه های بی توجهی و تکانشگری عموما قبل از ۱۲ سالگی وجود داشته اند. این نشانه ها در دو یا چند موقعیت محیطی دیده می شوند( مثلا خانه، مدرسه، محل کار و … ). این نشانه ها در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد اختلال ایجاد می کنند یا کیفیت آن ها را پایین می آورند.
برای مطالعه بیشتر در رابطه با اختلال کم توجهی-بیش فعالی، توصیه می کنیم قسمت دوم این مطلب را حتما مطالعه کنید.
همچنین در سایت ماه شید خرد در بخش مقالات می توانید در رابطه با سایر اختلالات نیز اطلاعات مفید و کاربردی کسب کنید.
نویسنده : کیمیا شراهی
با استفاده از: کتاب آسیب شناسی روانی؛ نوشته دکتر مهدی گنجی
